Trong thai kỳ, việc kiểm soát đường huyết có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sức khỏe của mẹ và sự phát triển của thai nhi, đặc biệt với những mẹ bầu mắc tiểu đường thai kỳ. Nếu đường huyết tăng cao và không được xử lý kịp thời, nguy cơ thai to, sinh non, tiền sản giật và nhiều biến chứng khác có thể xảy ra. Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ những cách hạ đường huyết cho bà bầu an toàn, hiệu quả và dễ áp dụng tại nhà, giúp mẹ yên tâm hơn trong suốt thai kỳ.
Nguyên nhân khiến bà bầu dễ tăng đường huyết
Những thay đổi sinh lý nội tiết trong thai kỳ đã được chứng minh là nguyên nhân gây ra tình trạng đề kháng insulin. Insulin là một loại hormon được sản xuất tại tế bào Beta đảo tụy có chức năng đưa Glucose vào tế bào để chuyển hóa tạo năng lượng. Việc cơ thể tăng đề kháng insulin ở giai đoạn sau của thai kỳ làm Glucose khó vào tế bào, từ đó tế bào thiếu hụt năng lượng, đồng thời nồng độ Glucose trong máu lại quá cao, nguy cơ gây tổn thương các cơ quan khác. Bên cạnh đó, chế độ ăn uống thiếu cân đối, ít vận động và các yếu tố nguy cơ khác cũng góp phần làm tăng lượng đường trong máu.
1. Thay đổi nội tiết tố
Trong suốt thai kỳ, cơ thể bạn sản sinh ra nhiều loại hormone đặc biệt để hỗ trợ sự phát triển của thai nhi. Một số hormone này có tác dụng đối kháng insulin (làm giảm hiệu quả của insulin), tức làm giảm khả năng của insulin trong việc đưa đường (glucose) từ máu vào tế bào, từ đó khiến đường huyết dễ tăng cao. Cụ thể:
- Human Placental Lactogen (hPL - hormone tiết ra từ nhau thai): Được nhau thai tiết ra, hPL khiến các thụ thể tiếp nhận insulin trên màng tế bào bị bất hoạt, từ đó gây đề kháng insulin tương đối, Glucose không thể vào trong tế bào, khiến lượng glucose trong máu cao hơn bình thường.
- Progesterone và Estrogen: Ngoài chức năng duy trì thai kỳ, hai hormone này cũng ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa đường và làm thay đổi đáp ứng insulin.
- Cortisol và Prolactin: Tăng cao trong thai kỳ và góp phần làm giảm tác dụng của insulin.
Các yếu tố miễn dịch như leptin, adiponectin, TNF-α, interleukin-6 và resistin cũng đóng vai trò quan trọng. Đặc biệt, TNF-α đã được chứng minh là yếu tố đẩy mạnh sự đề kháng insulin. Do TNF-α được sản xuất chủ yếu tại mô mỡ, nên có mối liên quan chặt chẽ giữa tình trạng béo phì và nguy cơ mắc tiểu đường thai kỳ. Phụ nữ có chỉ số khối cơ thể (BMI) ≥ 25 kg/m2 kèm mô mỡ dư thừa có sự giảm độ nhạy insulin. Leptin bài tiết từ mô mỡ dưới da và rau thai. Leptin gây kháng insulin thông qua kích thích sản xuất các cytokine viêm. Nồng độ leptin tăng ở thai phụ mắc ĐTĐTK.
2. Chế độ ăn uống chưa hợp lý
Đây cũng là một trong những nguyên nhân điển hình khiến bà bầu dễ bị tăng đường huyết trong thai kỳ. Khi mẹ thường xuyên tiêu thụ nhiều tinh bột tinh chế (gạo trắng, bánh mì trắng, bún,...), đồ ngọt (bánh kẹo, nước ngọt,...) và ít chất xơ, cơ thể sẽ hấp thu đường nhanh hơn, làm đường huyết tăng đột ngột. Ngược lại, việc ăn uống không điều độ, bỏ bữa hoặc để quá đói rồi ăn nhiều một lúc cũng gây dao động đường huyết thất thường, ảnh hưởng đến cả mẹ và thai nhi.
Chế độ ăn uống không hợp lý là nguyên nhân điển hình khiến bà bầu dễ bị tăng đường huyết
3. Lối sống ít vận động
Trong thai kỳ, nhiều mẹ bầu có xu hướng hạn chế vận động vì lo lắng ảnh hưởng đến thai nhi. Tuy nhiên, việc ít vận động lại là một nguyên nhân quan trọng khiến đường huyết dễ tăng cao.
Theo đó, khi cơ thể không hoạt động, lượng glucose nạp vào qua bữa ăn sẽ không được sử dụng hết cho quá trình chuyển hóa năng lượng, vừa giữ nồng độ đường huyết luôn duy trì ở ngưỡng cao, vừa làm gan tăng tích trữ glycogen . Đồng thời, thiếu vận động cũng làm giảm độ nhạy của cơ thể với insulin, gia tăng tình trạng kháng insulin - cơ chế quan trọng dẫn đến tiểu đường thai kỳ. Ngoài ra, việc ít vận động còn góp phần gây tăng cân quá mức, rối loạn tuần hoàn và khiến việc kiểm soát đường huyết ở trở nên khó khăn hơn.
4. Yếu tố nguy cơ khác
Ngoài thay đổi nội tiết, chế độ ăn uống và lối sống, một số yếu tố nguy cơ khác cũng góp phần làm tăng khả năng mẹ bầu bị rối loạn đường huyết trong thai kỳ. Bao gồm:
- Thừa cân hoặc béo phì, tăng cân nhanh và nhiều trong thai kỳ (> 20kg), rối loạn dung nạp Glucose trước khi mang thai: Khi cơ thể đã có sẵn tình trạng kháng insulin, việc mang thai sẽ càng làm đường huyết khó kiểm soát.
- Tiền sử thai kỳ lần này có những triệu chứng như uống nhiều, tiểu nhiều, bị nhiễm nấm candida tái phát nhiều lần.
- Tuổi mẹ trên 35: Phụ nữ mang thai lớn tuổi thường có nguy cơ mắc tiểu đường thai kỳ cao hơn so với nhóm trẻ tuổi.
- Tiền sử gia đình bị tiểu đường: Nếu trong gia đình có người thân mắc bệnh, nguy cơ di truyền hoặc liên quan đến cơ địa sẽ cao hơn.
- Tiền sử sản khoa bất thường: Mẹ từng sinh con to (nặng trên 4kg), từng bị tiểu đường thai kỳ, tiền sản giật/sản giật ở lần mang thai trước hoặc từng sảy thai/ thai lưu liên tiếp, tiền sử đẻ con đa dị tật hệ thần kinh, cơ xương khớp không rõ nguyên nhân cũng nằm trong nhóm nguy cơ.
Tìm hiểu thêm:
- Bà Bầu Bị Hạ Đường Huyết Phải Làm Sao? Hướng Dẫn Cách Xử Lý An Toàn
- Chỉ Số Đường Huyết Thai Kỳ Sau Ăn 1h - 2h Của Bà Bầu Chuẩn
Cách kiểm soát đường huyết cho bà bầu an toàn
Để giữ đường huyết ổn định trong thai kỳ, mẹ bầu cần kết hợp nhiều biện pháp từ ăn uống, vận động đến theo dõi sức khỏe định kỳ. Dưới đây là chi tiết cách hạ đường huyết an toàn cho bà bầu:
1. Thông qua chế độ dinh dưỡng
Chế độ ăn khoa học là nền tảng quan trọng nhất trong kiểm soát đường huyết ở mẹ bầu. Để đạt hiệu quả, bạn cần chú ý cân đối các nhóm dưỡng chất chính như chất xơ, đạm, carbohydrate, đồng thời hạn chế đường bổ sung và theo dõi cân nặng hợp lý.
1.1 Ăn thực phẩm nguyên chất, giàu chất xơ
Bạn nên ưu tiên lựa chọn các loại thực phẩm nguyên chất, ít qua chế biến và giàu chất xơ. Đây là nhóm thực phẩm giúp làm chậm quá trình hấp thu glucose vào máu, ổn định đường huyết, đồng thời cung cấp nhiều vitamin và khoáng chất thiết yếu cho thai nhi. Bên cạnh đó, chất xơ còn hỗ trợ hệ tiêu hóa, giảm táo bón và tạo cảm giác no lâu, giúp bạn kiểm soát cân nặng hiệu quả hơn trong thai kỳ.
Theo khuyến nghị, phụ nữ mang thai cần bổ sung 28 - 36g chất xơ mỗi ngày để đảm bảo cân bằng dinh dưỡng và ổn định đường huyết. Một số thực phẩm giàu chất xơ có thể bổ sung hàng ngày gồm:
- Ngũ cốc nguyên hạt: Gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên cám,...
- Các loại đậu: Đậu xanh, đậu lăng, đậu đỏ, đậu nành…
- Rau củ quả: Súp lơ xanh, rau bina, cà rốt, bí đỏ,...
- Trái cây ít ngọt: Táo, bưởi, dâu tây, lê,...
- Các loại hạt: Hạt chia, hạt lanh, hạt bí, hạt hướng dương,...
1.2 Cân đối lượng đạm (Protein)
Bạn cần chú ý cân đối lượng đạm trong chế độ ăn vì đây là thành phần thiết yếu giúp hình thành tế bào, cơ bắp, mô và các cơ quan của thai nhi. Protein còn tạo cảm giác no lâu, làm chậm hấp thu carbohydrate, nhờ đó giúp ổn định đường huyết hiệu quả hơn.
Theo hướng dẫn quốc gia về dinh dưỡng sản phụ qua các thời kỳ mẹ cần bổ sung tối thiểu 70-100g protein mỗi ngày tùy giai đoạn thai, chiếm khoảng 30% tổng năng lượng khẩu phần. Đây là mức cần thiết để đáp ứng nhu cầu phát triển nhanh chóng của thai nhi và hỗ trợ cơ thể mẹ duy trì năng lượng ổn định. Các nguồn protein tốt, an toàn cho phụ nữ mang thai gồm:
- Thịt nạc: Thịt bò nạc, thịt lợn thăn, ức gà, vừa giàu đạm vừa ít chất béo bão hòa.
- Trứng và sữa: Cung cấp protein chất lượng cao cùng với canxi, vitamin D cần thiết cho xương của thai nhi.
- Cá giàu omega-3: Cá hồi, cá mòi, cá trích,...
- Đậu và các chế phẩm từ đậu nành: Đậu lăng, đậu xanh, đậu đỏ, đậu phụ, sữa đậu nành, vừa giàu protein vừa có thêm chất xơ.
Bạn nên cân đối lượng đạm tiêu thụ
1.3 Kiểm soát carbohydrate
Carbohydrate (tinh bột, đường) là nhóm dưỡng chất ảnh hưởng trực tiếp nhất đến đường huyết. Vì vậy, việc lựa chọn loại carb, lượng ăn vào và thời điểm hấp thụ đóng vai trò quyết định trong việc kiểm soát đường huyết khi mang thai.
Một chế độ ăn chứa carbohydrate hợp lý giúp đảm bảo nguồn năng lượng ổn định cho cả mẹ và thai nhi, đồng thời tránh tình trạng tăng đường huyết sau ăn. Khi kết hợp carb cùng chất xơ, đạm và chất béo lành mạnh, tốc độ hấp thu glucose sẽ chậm lại, từ đó duy trì đường huyết ổn định hơn. Đây là phương pháp an toàn và hiệu quả, dễ áp dụng ngay trong bữa ăn hàng ngày của mẹ.
Theo khuyến nghị, phụ nữ mang thai cần tối thiểu 175g carbohydrate/ngày và 28g chất xơ/ngày, chiếm khoảng 45 - 65% tổng năng lượng khẩu phần. Lượng cụ thể có thể điều chỉnh tùy vào thể trạng, mức vận động và tình trạng đường huyết của từng mẹ bầu. Các thực phẩm gợi ý gồm: yến mạch, gạo lứt, bánh mì nguyên cám, khoai lang, trái cây ít ngọt,...
1.4 Giảm lượng đường bổ sung
Một trong những nguyên nhân khiến đường huyết tăng cao ở mẹ bầu là tiêu thụ quá nhiều đường tinh luyện từ đồ uống và thực phẩm chế biến sẵn. Giảm đường bổ sung trong khẩu phần ăn hàng ngày không chỉ giúp kiểm soát đường huyết tốt hơn, mà còn hạn chế nguy cơ tăng cân quá mức và rối loạn chuyển hóa trong thai kỳ.
Theo khuyến nghị của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), phụ nữ không nên tiêu thụ quá 25g đường bổ sung/ngày (tương đương khoảng 6 thìa cà phê). Với mẹ bầu mắc tiểu đường thai kỳ, con số này nên được cắt giảm tối đa hoặc tránh hoàn toàn nếu có thể. Các loại thực phẩm và đồ uống bạn nên hạn chế gồm: nước ngọt có ga, trà sữa, nước trái cây đóng hộp, bánh kẹo, snack, bánh quy, bánh ngọt,...
1.5 Theo dõi cân nặng hợp lý
Kiểm soát cân nặng trong thai kỳ là một yếu tố quan trọng giúp duy trì đường huyết ổn định. Tăng cân quá mức khiến cơ thể dễ kháng insulin, làm đường huyết khó kiểm soát và làm tăng nguy cơ biến chứng cho cả mẹ và bé. Ngược lại, tăng cân thiếu lại có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi. Vì vậy, theo dõi cân nặng định kỳ giúp mẹ điều chỉnh chế độ ăn uống và vận động kịp thời.
Theo khuyến nghị của Viện Y học Hoa Kỳ (IOM), mức cân nặng nên tăng trong thai kỳ như sau:
Thiếu cân (BMI <18,5): Tăng 12,5 - 18 kg hay 25% cân nặng trước khi mang thai.
Cân nặng bình thường (BMI 18,5 - 24,9): Tăng 11,5 - 16 kg. Cụ thể:
- Trong 3 tháng đầu (Quý I): 1kg.
- Trong 3 tháng giữa (Quý II): 4-5kg.
- Trong 3 tháng cuối (Quý III): 5-6kg.
- Thừa cân (BMI 25 - 29,9): Tăng 7 - 11,5 kg hay 15% cân nặng trước khi mang thai.
- Béo phì (BMI ≥30): Tăng 5 - 9 kg hay 7-10% cân nặng trước khi mang thai.
2. Thông qua vận động
Vận động thể chất đều đặn là một trong những cách hạ đường huyết cho bà bầu hiệu quả. Khi tập luyện, cơ thể sử dụng glucose làm năng lượng, giúp giảm đường huyết sau bữa ăn và cải thiện độ nhạy insulin, từ đó hỗ trợ kiểm soát đường huyết lâu dài. Một số lưu ý cho bạn khi vận động:
- Chọn bài tập nhẹ nhàng và an toàn như đi bộ, bơi lội, yoga thai kỳ, các bài tập giãn cơ và thở sâu.
- Tần suất và thời lượng: Khoảng 20 - 30 phút mỗi ngày. Có thể chia nhỏ nhiều lần trong ngày nếu cảm thấy mệt.
- Trong khi tập nên giữ cho nhịp tim không vượt quá 140 lần/phút và không để tình trạng nhịp tim nhanh kéo dài quá 20 phút cho mỗi buổi tập.
- Tránh vận động quá sức: Những bài tập nặng hoặc kéo dài quá mức có thể gây mệt, tụt huyết áp hoặc ảnh hưởng đến thai nhi.
- Thời điểm tập luyện: Tốt nhất là sau bữa ăn khoảng 1 - 2 giờ để giúp hấp thu glucose hiệu quả, nhưng cần tránh vận động ngay sau khi ăn quá no.
3. Thường xuyên theo dõi đường huyết
Bên cạnh chế độ dinh dưỡng và vận động, việc theo dõi đường huyết thường xuyên cũng là yếu tố then chốt giúp kiểm soát mức đường trong máu, phát hiện sớm những biến động bất thường và điều chỉnh kịp thời. Mẹ cần:
- Đo đường huyết tại nhà: Sử dụng máy đo đường huyết cá nhân để kiểm tra các thời điểm quan trọng như lúc đói, 1 - 2 giờ sau bữa ăn và trước khi đi ngủ.
- Ghi lại kết quả: Lưu nhật ký đường huyết giúp bác sĩ đánh giá tình trạng kiểm soát đường huyết và đưa ra khuyến nghị phù hợp.
4. Sử dụng thuốc (nếu cần)
Trong một số trường hợp, chế độ ăn uống và vận động vẫn chưa đủ để kiểm soát đường huyết, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc. Việc dùng thuốc cần tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn chuyên môn để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và thai nhi.
Insulin: Đây là loại thuốc được đánh giá an toàn nhất cho phụ nữ mang thai khi cần hạ đường huyết. Liều lượng, thời điểm tiêm và loại insulin sẽ do bác sĩ kê theo kết quả theo dõi đường huyết cụ thể. Hiện tại insulin là thuốc duy nhất được Bộ Y tế cấp phép sử dụng để điều chỉnh đường huyết trong thai kỳ nhờ khả năng kiểm soát đường huyết ổn định. Các thuốc viên điều trị đái tháo đường khác hiện còn nhiều tranh cãi về tính an toàn trong thai kỳ.
Lưu ý, bạn cần tuyệt đối tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ khi sử dụng thuốc, không tự ý tăng, giảm liều hay ngưng thuốc đột ngột. Việc kết hợp chặt chẽ với chế độ ăn uống, vận động và theo dõi đường huyết sẽ giúp kiểm soát mức đường ổn định, giảm nguy cơ biến chứng cho cả mẹ và thai nhi. Để được tư vấn chế độ ăn uống, sinh hoạt cá nhân hóa, bạn hãy đặt lịch khám với bác sĩ Bệnh viện Đại học Phenikaa qua hotline: 1900 886648 nhé!
Khi nào mẹ bầu cần đi khám bác sĩ?
Bạn nên đến thăm khám bác sĩ ngay khi gặp các dấu hiệu hoặc tình huống sau:
- Đường huyết cao liên tục: Khi mẹ bầu đo đường huyết tại nhà hoặc tại bệnh viện thấy giá trị thường xuyên vượt mức khuyến nghị, dù đã điều chỉnh chế độ ăn uống và vận động.
- Triệu chứng bất thường: Khát nước nhiều, đi tiểu liên tục, mệt mỏi kéo dài, tiểu buốt tiểu rắt, nấm âm đạo thường xuyên hoặc sụt cân bất thường.
- Biến chứng thai kỳ: Thai nhi phát triển quá to so với bách phân vị tuổi thai, đa ối hoặc bất thường hình thái trên siêu âm.
- Tiền sử bệnh lý hoặc nguy cơ cao: Mẹ bầu từng bị tiểu đường thai kỳ, có tiền sử gia đình mắc tiểu đường, hoặc mang đa thai.
- Theo lịch khám định kỳ: Thực hiện các xét nghiệm sàng lọc tiểu đường thai kỳ (Glucose Challenge Test, OGTT) theo hướng dẫn của bác sĩ, thường vào tuần 24 - 28 của thai kỳ, hoặc sớm hơn từ những lần khám thai đầu tiên nếu thai phụ nằm trong nhóm nguy cơ cao.
Khi thăm khám, bác sĩ sẽ đánh giá đường huyết, tư vấn chế độ ăn, vận động, và nếu cần, thiết lập phác đồ điều trị bằng thuốc (insulin) để đảm bảo an toàn cho cả mẹ và thai nhi.
Mẹ nên đi khám bác sĩ nếu có triệu chứng bất thường
Kết luận
Mẹ bầu nắm rõ các cách kiểm soát đường huyết tại nhà giúp hạn chế biến chứng tiểu đường thai kỳ và tạo điều kiện cho thai nhi phát triển khỏe mạnh. Mẹ cần thực hiện đồng thời các biện pháp sau: duy trì chế độ ăn hợp lý, vận động nhẹ nhàng mỗi ngày, theo dõi đường huyết đều đặn và quản lý cân nặng phù hợp theo hướng dẫn của bác sĩ.
Để thai kỳ diễn ra an toàn, bạn nên thăm khám định kỳ tại các cơ sở y tế uy tín. Tại Bệnh viện Đại học Phenikaa, đội ngũ bác sĩ chuyên khoa Sản – Nội tiết sẵn sàng đồng hành cùng mẹ trong việc theo dõi và kiểm soát đường huyết, mang lại sự an tâm trong suốt quá trình mang thai. Liên hệ hotline 1900 886648 để được tư vấn chi tiết và đặt lịch thăm khám cùng bác sĩ chuyên khoa.
