Bệnh viêm màng não mô cầu là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, có thể gây tử vong nhanh và để lại nhiều di chứng nặng nề, nếu không được phòng ngừa kịp thời. Tiêm vắc xin viêm não mô cầu là biện pháp hiệu quả, giúp bảo vệ cơ thể khỏi vi khuẩn Neisseria meningitidis, đồng thời ngăn ngừa sự lây lan trong cộng đồng. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ tác dụng, thời điểm tiêm và những lưu ý quan trọng để việc tiêm chủng đạt hiệu quả tối ưu.
Vắc xin viêm não mô cầu là gì?
Vắc xin não mô cầu là loại vắc xin giúp cơ thể tạo ra miễn dịch chủ động chống lại vi khuẩn Neisseria meningitidis - tác nhân gây ra bệnh viêm não mô cầu và nhiễm khuẩn huyết. Đây là căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, có thể tiến triển nhanh, gây tổn thương não, hoại tử chi, hoặc tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Loại vắc xin này hoạt động dựa trên cơ chế kích thích hệ miễn dịch nhận diện và ghi nhớ cấu trúc của vi khuẩn. Khi được tiêm vào cơ thể, các kháng nguyên trong vắc xin (lấy từ vỏ hoặc protein của vi khuẩn) sẽ khiến hệ miễn dịch sinh ra kháng thể đặc hiệu. Nhờ vậy, khi tiếp xúc với mầm bệnh thật, cơ thể có thể nhanh chóng tiêu diệt vi khuẩn, ngăn chặn bệnh khởi phát hoặc giảm mức độ nghiêm trọng của triệu chứng.
Việc tiêm vắc xin não mô cầu không chỉ giúp bảo vệ bản thân khỏi nguy cơ mắc bệnh, mà còn góp phần tạo miễn dịch cộng đồng. Đồng thời còn giúp hạn chế sự lây lan của vi khuẩn trong môi trường sống, đặc biệt ở những nơi tập trung đông người như trường học, ký túc xá hay doanh trại.
Vắc xin não mô cầu là loại vắc xin giúp cơ thể tạo ra miễn dịch chủ động chống lại vi khuẩn Neisseria meningitidis
Các loại vắc xin viêm não mô cầu hiện nay
Hiện nay, vắc xin não mô cầu được chia thành hai nhóm chính, dựa trên chủng huyết thanh của vi khuẩn Neisseria meningitidis mà chúng có khả năng phòng ngừa. Mỗi loại có cơ chế hoạt động, đối tượng và phác đồ tiêm khác nhau, tùy thuộc vào khuyến cáo của nhà sản xuất và hướng dẫn y tế.
1. Vắc xin liên hợp phòng ngừa não mô cầu nhóm A, C, W, Y (MenACWY)
Vắc xin MenACWY là loại vắc xin giúp bảo vệ cơ thể khỏi bốn nhóm vi khuẩn Neisseria meningitidis phổ biến nhất: A, C, W và Y - những chủng có thể gây ra viêm não mô cầu hoặc nhiễm khuẩn huyết nghiêm trọng.
Vắc xin này là liên hợp (conjugate vaccine), tức là các kháng nguyên từ vỏ vi khuẩn được gắn với một protein mang. Nhờ đó, hệ miễn dịch có thể nhận diện, ghi nhớ và tạo ra kháng thể bền vững hơn so với các loại vắc xin polysaccharide truyền thống.
Vắc xin này được khuyến cáo tiêm cho trẻ em, thanh thiếu niên và người lớn, nhằm phòng ngừa hiệu quả bệnh viêm não mô cầu do các nhóm vi khuẩn A, C, W và Y gây ra:
- Vắc xin được chỉ định cho trẻ từ 9 tháng đến 55 tuổi để phòng ngừa bệnh viêm não mô cầu.
- Các nhóm nguy cơ cao như bệnh nhân suy giảm miễn dịch, người không có lá lách, quân nhân, sinh viên sống trong ký túc xá, hoặc người chuẩn bị đi du học/hành hương đến các vùng dịch: Nên tiêm theo hướng dẫn riêng của bác sĩ và có thể cần thêm liều bổ sung.
2. Vắc xin phòng ngừa não mô cầu nhóm huyết thanh B (MenB)
Vắc xin MenB là loại vắc xin được thiết kế đặc biệt để bảo vệ cơ thể chống lại nhóm huyết thanh B của vi khuẩn Neisseria meningitidis. Đây là chủng phổ biến có thể gây ra các ca viêm não mô cầu và nhiễm khuẩn huyết nặng, đặc biệt ở trẻ nhỏ, thanh thiếu niên và người trẻ tuổi.
Vắc xin này sử dụng cơ chế protein tái tổ hợp. Nhờ đó, cơ thể tạo ra kháng thể đặc hiệu chống lại nhóm B - loại mà MenACWY không bao phủ. Khi được tiêm, các kháng nguyên này kích thích hệ miễn dịch nhận biết và ghi nhớ vi khuẩn. Từ đó có khả năng tiêu diệt nhanh chóng khi cơ thể phơi nhiễm trong tương lai. Vắc xin được chỉ định tiêm cho trẻ từ 2 tháng tuổi đến 50 tuổi.
Tiêm vắc xin viêm não mô cầu có tác dụng gì?
Tiêm vắc xin não mô cầu là biện pháp phòng bệnh chủ động và hiệu quả nhất, giúp bảo vệ cơ thể khỏi các biến chứng nghiêm trọng do vi khuẩn Neisseria meningitidis gây ra. Vắc xin mang lại nhiều tác dụng quan trọng cho cả cá nhân và cộng đồng, bao gồm:
1. Ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh viêm não mô cầu
Sau khi tiêm, cơ thể sẽ tạo ra các kháng thể đặc hiệu chống lại vi khuẩn Neisseria meningitidis. Khi vi khuẩn xâm nhập, hệ miễn dịch đã “ghi nhớ” và nhanh chóng phản ứng bằng cách tiêu diệt mầm bệnh trước khi chúng kịp gây tổn thương cho não hoặc lan vào máu.
Nhờ cơ chế này, mũi tiêm phòng não mô cầu giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh, nhất là ở nhóm trẻ nhỏ và thanh thiếu niên. Đây là những đối tượng có sức đề kháng yếu hoặc thường xuyên tiếp xúc trong môi trường đông người. Đây là biện pháp phòng bệnh chủ động và hiệu quả nhất, góp phần ngăn ngừa biến chứng nặng nề như tổn thương não, điếc, hoại tử chi và tử vong.
Tiêm vắc xin giúp ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh viêm não mô cầu
2. Giảm mức độ nghiêm trọng nếu nhiễm bệnh
Trong trường hợp hiếm gặp, nếu người đã tiêm vắc xin vẫn bị phơi nhiễm với vi khuẩn Neisseria meningitidis, cơ thể đã có sẵn hệ thống miễn dịch “được huấn luyện” để phản ứng nhanh chóng. Nhờ đó, vi khuẩn bị khống chế sớm, giúp giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh, hạn chế biến chứng nguy hiểm và rút ngắn thời gian hồi phục.
Các nghiên cứu cho thấy, người đã được tiêm vắc xin có khả năng chống lại nhiễm khuẩn huyết hoặc viêm não nặng cao hơn đáng kể so với người chưa tiêm. Ngoài ra, nguy cơ để lại di chứng lâu dài như tổn thương thần kinh, mất thính giác hoặc suy giảm trí nhớ cũng giảm rõ rệt.
3. Tạo miễn dịch cộng đồng
Khi tỷ lệ người tiêm vắc xin viêm não mô cầu trong cộng đồng đạt mức đủ cao, vi khuẩn Neisseria meningitidis sẽ gặp khó khăn trong việc lây lan từ người này sang người khác. Cơ chế này được gọi là miễn dịch cộng đồng, tức là ngay cả những người chưa tiêm (như trẻ sơ sinh hoặc người có chống chỉ định y khoa) cũng được gián tiếp bảo vệ nhờ số đông xung quanh có kháng thể.
Hiệu quả này đặc biệt quan trọng trong môi trường tập thể như trường học, ký túc xá, doanh trại hoặc khu dân cư đông đúc, nơi vi khuẩn dễ lây truyền qua đường hô hấp. Nhờ duy trì tỷ lệ tiêm chủng cao, cộng đồng có thể ngăn chặn bùng phát dịch, giảm tỷ lệ mắc bệnh và bảo vệ an toàn cho các nhóm dễ tổn thương.
4. Hạn chế bùng phát dịch bệnh theo mùa
Tiêm vắc xin viêm não mô cầu giảm nguy cơ bùng phát các đợt dịch viêm não mô cầu thường xảy ra vào thời điểm giao mùa, đặc biệt là từ tháng 12 đến tháng 6 năm sau, giai đoạn vi khuẩn Neisseria meningitidis phát triển mạnh trong môi trường khô, lạnh và đông người.
Khi cộng đồng duy trì tỷ lệ tiêm phòng cao, lượng người mang mầm bệnh giảm đáng kể, từ đó ngăn chặn chuỗi lây nhiễm, giúp kiểm soát hiệu quả các ổ dịch tiềm ẩn. Đây là lý do vì sao các cơ quan y tế luôn khuyến cáo tiêm vắc xin não mô cầu đầy đủ, đúng lịch, nhất là cho trẻ nhỏ, thanh thiếu niên và những người sinh sống trong khu vực có nguy cơ cao, nhằm bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng trong suốt mùa dịch.
5. Bảo vệ nhóm nguy cơ cao
Tiêm vắc xin bệnh não mô cầu đặc biệt quan trọng đối với những người thuộc nhóm nguy cơ cao. Việc tiêm chủng giúp cơ thể hình thành miễn dịch chủ động, giảm đáng kể khả năng mắc bệnh cũng như nguy cơ biến chứng nguy hiểm. Các nhóm được khuyến cáo nên tiêm bao gồm:
- Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi: Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, dễ bị vi khuẩn tấn công.
- Thanh thiếu niên, sinh viên, quân nhân: Thường sống trong môi trường tập thể, nơi vi khuẩn dễ lây lan.
- Người mắc bệnh mạn tính hoặc suy giảm miễn dịch: như HIV, tiểu đường, bệnh gan, thận, người không có lá lách.
- Người chuẩn bị đi du học, du lịch, hành hương đến vùng có dịch lưu hành như châu Phi, Trung Đông.
- Nhân viên y tế hoặc phòng xét nghiệm: thường xuyên tiếp xúc với mẫu bệnh phẩm hoặc nguồn lây.
Việc tiêm chủng đầy đủ cho các nhóm này không chỉ giúp phòng bệnh cho bản thân, mà còn góp phần ngăn chặn lây lan trong cộng đồng, nhất là trong mùa dịch cao điểm.
Trẻ em dưới 5 tuổi nên được tiêm vắc xin viêm não mô cầu sớm để tạo miễn dịch bảo vệ
Khi nào nên tiêm vắc xin não mô cầu?
Thời điểm tiêm vắc xin viêm não mô cầu cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo hiệu quả bảo vệ tối đa, tùy thuộc vào độ tuổi, tình trạng sức khỏe và yếu tố nguy cơ phơi nhiễm. Tại Việt Nam, hầu hết các loại vắc xin phòng viêm não do não mô cầu được tiêm lần đầu tiên dưới 1 tuổi.
Để đảm bảo hiệu quả miễn dịch bền vững, bạn nên tiêm nhắc lại định kỳ sau 3 - 5 năm nếu vẫn còn nguy cơ phơi nhiễm. Việc tiêm đúng thời điểm giúp cơ thể duy trì lượng kháng thể cao, bảo vệ cá nhân và cộng đồng khỏi nguy cơ bùng phát dịch bệnh viêm não mô cầu.
*Lưu ý, thông tin về thời điểm tiêm vắc xin bệnh não mô cầu trên đây chỉ mang tính chất tham khảo, được tổng hợp dựa trên khuyến nghị chung của các tổ chức y tế quốc tế. Lịch tiêm cụ thể có thể thay đổi tùy theo độ tuổi, tình trạng sức khỏe và chỉ định của bác sĩ. Bạn hãy liên hệ trực tiếp với hotline: 1900 886648 để được bác sĩ Bệnh viện Đại học Phenikaa tư vấn nhé.
Ai nên và không nên tiêm vắc xin viêm não mô cầu?
Thực tế, không phải ai cũng cần hoặc có thể tiêm vắc xin bệnh não mô cầu ngay lập tức. Việc tiêm chủng cần dựa trên độ tuổi, tình trạng sức khỏe và nguy cơ phơi nhiễm của từng người. Dưới đây là những nhóm được khuyến cáo nên tiêm và cần thận trọng hoặc tạm hoãn tiêm:
1. Những đối tượng nên tiêm vắc xin
Các chuyên gia y tế khuyến cáo tiêm vắc xin bệnh não mô cầu cho những người có nguy cơ cao mắc bệnh hoặc sinh sống trong môi trường dễ lây lan. Việc chủ động tiêm phòng giúp hình thành kháng thể bảo vệ cơ thể khỏi vi khuẩn Neisseria meningitidis và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Những nhóm đối tượng nên tiêm bao gồm:
- Trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên: Đặc biệt khi sinh sống ở khu vực có dịch hoặc thường xuyên tiếp xúc trong môi trường đông người.
- Thanh thiếu niên (11 - 18 tuổi): Đây là lứa tuổi dễ phơi nhiễm do học tập, sinh hoạt trong trường học, ký túc xá hoặc khu nội trú.
- Người chuẩn bị đi du học, du lịch, hành hương hoặc công tác tại vùng có dịch lưu hành (như châu Phi, Trung Đông) nên tiêm phòng ít nhất 2 tuần trước khi di chuyển.
- Người mắc bệnh mạn tính hoặc suy giảm miễn dịch: Bao gồm người bị HIV, tiểu đường, bệnh gan, thận, hoặc người không có lá lách.
- Nhân viên y tế, phòng xét nghiệm, quân nhân, công an: Những người thường xuyên tiếp xúc với mầm bệnh hoặc sống trong môi trường tập thể.
Người mắc bệnh tiểu đường nên tiêm vắc xin phòng bệnh viêm não mô cầu
2. Những đối tượng không nên hoặc cần hoãn tiêm
Bên cạnh những nhóm được khuyến cáo tiêm phòng, vẫn có một số trường hợp không nên tiêm hoặc cần tạm hoãn tiêm để đảm bảo an toàn. Việc tiêm chủng trong những tình huống này có thể làm giảm hiệu quả của vắc xin hoặc tăng nguy cơ phản ứng phụ. Các trường hợp cần lưu ý gồm:
- Người đang sốt cao hoặc mắc bệnh cấp tính: Nên hoãn tiêm cho đến khi sức khỏe ổn định hoàn toàn.
- Người từng có phản ứng dị ứng nghiêm trọng với vắc xin hoặc thành phần của vắc xin (như protein, tá dược hoặc chất bảo quản) không nên tiêm tiếp.
- Người đang trong quá trình điều trị ức chế miễn dịch hoặc mắc bệnh suy giảm miễn dịch nặng: Cần được bác sĩ đánh giá kỹ và chỉ định cụ thể trước khi tiêm.
- Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú: Chỉ nên tiêm khi thật sự cần thiết, có chỉ định và theo dõi chặt chẽ của bác sĩ sản khoa.
Lưu ý trước và sau khi tiêm vắc xin viêm não mô cầu
Việc tuân thủ đúng hướng dẫn trước và sau khi tiêm vắc xin viêm não mô cầu giúp đảm bảo an toàn, hạn chế phản ứng phụ và tăng hiệu quả miễn dịch của vắc xin. Bạn cần lưu ý những điều dưới đây:
1. Trước khi tiêm
Trước khi tiêm, người được tiêm hoặc phụ huynh cần chuẩn bị và thông báo đầy đủ thông tin sức khỏe để bác sĩ đánh giá chính xác tình trạng cơ thể, đảm bảo an toàn và hiệu quả sau tiêm. Một số lưu ý quan trọng trước khi tiêm:
- Khám sàng lọc kỹ lưỡng: Bác sĩ sẽ kiểm tra thân nhiệt, đo huyết áp, hỏi tiền sử dị ứng, bệnh lý nền hoặc các loại thuốc đang sử dụng để xác định có đủ điều kiện tiêm không.
- Báo cho bác sĩ nếu từng có phản ứng nặng sau tiêm chủng hoặc có tiền sử dị ứng với thuốc, thức ăn, protein trứng, kháng sinh…
- Tránh tiêm khi đang sốt cao hoặc mắc bệnh cấp tính: Cần hoãn lại cho đến khi hồi phục hoàn toàn để tránh ảnh hưởng đến hiệu quả của vắc xin.
- Ăn uống và nghỉ ngơi đầy đủ trước tiêm: giúp cơ thể ổn định, hạn chế tình trạng mệt mỏi, chóng mặt hoặc hạ đường huyết sau tiêm.
- Đối với trẻ nhỏ: Cha mẹ nên chuẩn bị tâm lý cho trẻ, mang theo sổ tiêm chủng để bác sĩ ghi nhận thông tin và tư vấn lịch tiêm phù hợp.
Việc chuẩn bị kỹ trước khi tiêm không chỉ giúp đảm bảo an toàn, mà còn giúp bác sĩ theo dõi, xử lý kịp thời nếu có phản ứng bất thường trong hoặc sau quá trình tiêm chủng.
Bạn cần ăn uống và nghỉ ngơi đầy đủ trước khi tiêm vắc xin
2. Sau khi tiêm
Sau khi tiêm, cơ thể bắt đầu phản ứng tạo kháng thể để hình thành miễn dịch bảo vệ. Đây là giai đoạn cần được theo dõi và chăm sóc cẩn thận để phát hiện sớm các phản ứng bất thường và giúp cơ thể phục hồi tốt nhất. Một số lưu ý quan trọng sau khi tiêm:
- Ở lại cơ sở y tế ít nhất 30 phút sau tiêm để bác sĩ theo dõi và xử lý kịp thời nếu có phản ứng tức thì như nổi mẩn, khó thở, chóng mặt hoặc tụt huyết áp.
- Theo dõi sức khỏe tại nhà trong 48 giờ đầu: Kiểm tra nhiệt độ, quan sát chỗ tiêm, theo dõi các dấu hiệu toàn thân.
- Phản ứng nhẹ thường gặp: Sưng, đỏ, đau tại vị trí tiêm, sốt nhẹ, mệt mỏi hoặc đau đầu. Đây là phản ứng bình thường và thường tự hết sau 1 - 2 ngày.
- Chăm sóc sau tiêm: Uống nhiều nước, ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, nghỉ ngơi hợp lý. Có thể dùng thuốc hạ sốt hoặc giảm đau theo hướng dẫn của bác sĩ nếu sốt trên 38,5°C.
- Không chườm lạnh, đắp lá hoặc bôi thuốc ngoài da lên vị trí tiêm để tránh nhiễm trùng.
- Đưa người tiêm đến cơ sở y tế ngay nếu có dấu hiệu bất thường như: Sốt cao trên 39°C, phát ban toàn thân, co giật, khó thở, nôn ói nhiều hoặc lừ đừ kéo dài.
Việc theo dõi cẩn thận sau tiêm không chỉ giúp phát hiện sớm phản ứng bất lợi, mà còn hỗ trợ cơ thể tạo miễn dịch hiệu quả và an toàn nhất sau khi tiêm vắc xin bệnh não mô cầu.
Kết luận
Tiêm vắc xin viêm não mô cầu là biện pháp phòng bệnh chủ động, hiệu quả và an toàn nhất, giúp ngăn ngừa căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có thể gây tử vong hoặc để lại di chứng thần kinh nặng nề. Việc chủ động tiêm phòng đúng thời điểm không chỉ bảo vệ sức khỏe bản thân mà còn góp phần hình thành miễn dịch cộng đồng, hạn chế nguy cơ bùng phát dịch bệnh trong xã hội.
Người dân, đặc biệt là trẻ nhỏ, thanh thiếu niên, người có bệnh nền hoặc thường xuyên sinh hoạt trong môi trường tập thể, nên thực hiện tiêm chủng theo khuyến cáo của bác sĩ.
Để được tư vấn chi tiết về loại vắc xin phù hợp, thời điểm tiêm và hướng dẫn theo dõi sau tiêm, bạn có thể đến Trung tâm tiêm chủng Bệnh viện Đại học Phenikaa (PhenikaaMec) - địa chỉ tiêm chủng uy tín, an toàn, với đội ngũ bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm và quy trình chăm sóc sau tiêm đạt chuẩn y tế. Bạn hãy gọi hotline 1900 886648 (miễn phí 24/7) để được bác sĩ chuyên khoa tư vấn chi tiết.
