Chậm phát triển tâm thần không chỉ ảnh hưởng đến khả năng học tập mà còn tác động đến sự phát triển cảm xúc của trẻ. Vậy phải làm sao để nhận biết tình trạng này sớm nhất cũng như cách điều trị hiệu quả. Tìm hiểu ngay qua bài viết dưới đây!
Chậm phát triển tâm thần là gì?
Chậm phát triển tâm thần là một trạng thái phát triển bị ngừng trệ hay không đầy đủ của tâm thần, được đặc trưng chủ yếu bằng tật chứng về kỹ năng trong thời kỳ phát triển, bao gồm cả kỹ năng nhận thức, ngôn ngữ, học tập, lao động, xã hội, chăm sóc bản thân.
Trẻ em và thanh thiếu niên bị chậm phát triển tâm thần có thể học các kỹ năng nhưng chậm hơn những người khác cùng lứa tuổi. Những đứa trẻ này thường gặp khó khăn trong việc thể hiện mong muốn và nhu cầu cụ thể của mình cũng như chăm sóc bản thân. Hầu hết những cá nhân này cần được hỗ trợ khi nói, đi lại, mặc quần áo và ăn uống.
Chậm phát triển tâm thần là tình trạng khiếm khuyết trong phát triển trí não
Chậm phát triển tâm thần không phải là một bệnh lý cũng như không thể chữa trị hoàn toàn. Tuy nhiên, việc chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời có thể giúp cải thiện khả năng thích ứng trong suốt thời thơ ấu cho đến khi trưởng thành. Với sự hỗ trợ và can thiệp liên tục, trẻ em bị chậm phát triển tâm thần có thể học cách làm nhiều việc khác nhau.
Dấu hiệu thường gặp của chậm phát triển tâm thần
Có nhiều dấu hiệu khác nhau liên quan đến chậm phát triển tâm thần ở trẻ em và có thể thay đổi tùy theo các đặc điểm cụ thể của từng trẻ. Những dấu hiệu này có thể xuất hiện từ khi trẻ còn sơ sinh. Đôi khi có một số trường hợp có thể không được nhận ra cho đến khi trẻ bắt đầu đi học, chẳng hạn như:
- Trẻ em có quá trình học tập và phát triển chậm hơn so với các bạn đồng trang lứa.
- Lật, ngồi, bò hoặc đi muộn hơn nhiều so với mức độ phát triển bình thường .
- Gặp trở ngại trong việc giao tiếp hoặc kết nối với người xung quanh.
- Điểm số thấp hơn mức trung bình trong các bài kiểm tra IQ.
- Một số trẻ có thể gặp trở ngại khi diễn đạt ý kiến hoặc trả lời câu hỏi một cách kịp thời.
- Việc ghi nhớ thông tin có thể trở nên khó khăn, dẫn đến việc quên những điều quan trọng.
- Trẻ có thể gặp phải sự thiếu hụt trong khả năng nhận thức mối quan hệ giữa hành động và hậu quả.
- Một số trẻ có thể gặp khó khăn khi phải giải quyết vấn đề hoặc phân tích tình huống.
- Những khó khăn của chậm phát triển tâm thần còn có thể ảnh hưởng đến quá trình học tập và thành tích ở trường.
- Không có khả năng thực hiện các công việc hàng ngày như mặc quần áo hoặc sử dụng nhà vệ sinh mà không cần trợ giúp
Đối với những trẻ bị chậm phát triển tâm thần nghiêm trọng, có thể có thêm các vấn đề sức khỏe khác bao gồm động kinh, giảm thị lực, giảm thính lực và rối loạn tâm thần.
Có nhiều dấu hiệu chậm phát triển tâm thần ở trẻ và thay đổi tùy theo đặc điểm
Nguyên nhân chính gây ra chậm phát triển tâm thần
Hiện nay vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây ra chứng chậm phát triển tâm thần. Tuy nhiên một vài yếu tố dưới đây có thể làm tăng nguy cơ mắc phải khiếm khuyết trí tuệ:
Di truyền
Đôi khi chậm phát triển tâm thần có thể do gen bất thường được di truyền hoặc do lỗi xảy ra khi gen kết hợp. Một số ví dụ về các tình trạng di truyền này bao gồm hội chứng Down và hội chứng Fragile X .
Thể chất
Sự hiện diện của một số bệnh như ho gà, sởi hoặc viêm màng não có thể dẫn đến chậm phát triển tâm thần. Thêm vào đó khuyết tật trí tuệ có thể xuất phát từ tình trạng suy dinh dưỡng nghiêm trọng, thiếu chăm sóc đầy đủ về y tế hoặc tiếp xúc với các chất độc hại như chì và thủy ngân.
Môi trường
Các vấn đề trong thai kỳ ảnh hưởng đến khả năng phát triển trí não thai nhi có thể dẫn đến chậm phát triển tâm thần. Một trong số những yếu tố này bao gồm sử dụng ma túy hoặc rượu, suy dinh dưỡng ở bà mẹ, tiền sản giật và nhiễm trùng trong thai kỳ.
Ngoài ra các vấn đề trong quá trình sinh nở, bao gồm sinh non cực độ và thiếu oxy cũng làm tăng nguy cơ bị khuyết tật trí tuệ. Cuối cùng, chấn thương sọ não, suy dinh dưỡng cực độ và suýt chết đuối cũng có khả năng gây ra chậm phát triển tâm thần.
Các yếu tố rủi ro khác
- Suy dinh dưỡng: Thiếu hụt dinh dưỡng trong thời kỳ mang thai có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi.
- Chỉ số IQ thấp của cha mẹ: Trẻ có nguy cơ cao hơn nếu cha mẹ có chỉ số IQ dưới mức trung bình.
- Nhiễm trùng hoặc bệnh tật trong thời gian mang thai: Các bệnh lý hoặc nhiễm trùng xảy ra trong tử cung có thể dẫn đến các vấn đề phát triển tâm thần của trẻ.
- Thiếu oxy trong quá trình sinh: Việc không cung cấp đủ oxy cho trẻ trong quá trình sinh có thể gây tổn thương nghiêm trọng về não bộ.
- Chấn thương não: Bất kỳ chấn thương nào xảy ra cho não bộ cũng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển tâm thần của trẻ.
Đối tượng nguy cơ
Chậm phát triển tâm thần thường có nguy cơ mắc phải ở trẻ em sinh non hoặc có trọng lượng thấp khi sinh. Những trẻ em có tiền sử gia đình về rối loạn tâm thần cũng dễ bị ảnh hưởng.
Ngoài ra trẻ em sống trong môi trường nghèo đói, thiếu thốn về giáo dục và chăm sóc sức khỏe cũng có nguy cơ chậm phát triển tâm thần cao hơn. Các bệnh lý di truyền như hội chứng Down, cũng góp phần làm tăng nguy cơ chậm phát triển tâm thần.
Chậm phát triển tâm thần thường có nguy cơ mắc phải ở trẻ em sinh non
Biến chứng thường gặp
Chậm phát triển tâm thần có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng. Một nghiên cứu tại Trung tâm phúc lợi xã hội dành cho người khuyết tật ở Yokohama, Nhật Bản đã chỉ ra một số biến chứng chính như sau:
- Động kinh: Đây là biến chứng phổ biến nhất, ảnh hưởng đến 28,1% người tham gia khảo sát nghiên cứu. Tần suất xuất hiện động kinh tăng theo mức độ chậm phát triển, với 53,8% ở nhóm chậm phát triển "nặng".
- Biến chứng về thể chất: 14,6% người tham gia khảo sát cho nghiên cứu gặp phải các vấn đề thể chất, như đục thủy tinh thể hoặc lác mắt.
- Rối loạn cảm xúc và tâm thần phân liệt: Rối loạn cảm xúc được quan sát ở 11,9% người trong nghiên cứu, trong khi tâm thần phân liệt chỉ chiếm 1,1%.
- Rối loạn tự kỷ: Tỷ lệ mắc rối loạn tự kỷ trong nhóm này là 16,2% và nam giới chiếm ưu thế. Chỉ số IQ trung bình của những người có rối loạn tự kỷ là 42,4, cao hơn so với những người không có rối loạn tự kỷ.
Động kinh là một trong những biến chứng nguy hiểm của chậm phát triển tâm thần
Các phương pháp chẩn đoán
Chẩn đoán chậm phát triển tâm thần là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự kết hợp giữa nhiều phương pháp và công cụ khác nhau. Việc chẩn đoán sớm và chính xác không chỉ giúp xác định mức độ chậm phát triển mà còn hỗ trợ trong việc lập kế hoạch can thiệp và hỗ trợ phù hợp.
Thăm khám lâm sàng
Bác sĩ sẽ tiến hành đánh giá các kỹ năng trí tuệ và xã hội của bệnh nhân, nhằm xác định xem có thấp hơn mức trung bình hay không. Có ba bước trong quá trình đánh giá này:
- Phỏng vấn phụ huynh
- Quan sát trẻ em
- Kiểm tra tiêu chuẩn
Các bài kiểm tra tiêu chuẩn được sử dụng để xác định IQ và kỹ năng xã hội của trẻ. Trong đó có các bài kiểm tra đánh giá trí thông minh và thang đo để phân tích hành vi thích ứng. Các bài kiểm tra và kết quả có thể khác nhau tùy thuộc vào văn hóa, tình trạng kinh tế xã hội và hoàn cảnh gia đình của trẻ. Thông tin thu thập được từ đây sẽ được bác sĩ xem xét để đưa ra chẩn đoán.
Trong quá trình sàng lọc, trẻ sẽ tương tác với một số bác sĩ và chuyên gia khác nhau như:
- Nhà tâm lý học: Những chuyên gia phụ trách về việc can thiệp và đánh giá các vấn đề tâm lý của trẻ.
- Chuyên gia trị liệu ngôn ngữ: Những chuyên gia giúp trẻ phát triển các kỹ năng quan trọng như giao tiếp và ngôn ngữ của bản thân.
- Bác sĩ thần kinh nhi khoa: Chuyên gia trong lĩnh vực sức khỏe não bộ và hệ thần kinh của trẻ em.
- Chuyên gia vật lý trị liệu: Người hỗ trợ trẻ cải thiện khả năng vận động và phát triển thể chất.
Bác sĩ sẽ cố gắng loại trừ các nguyên nhân khác có thể gây ra chậm phát triển tâm thần như mất thính lực, các rối loạn học tập, vấn đề thần kinh và các rối loạn cảm xúc, trước khi đưa ra chẩn đoán chính xác về tình trạng này.
Chẩn đoán chậm phát triển tâm thần qua phỏng vấn,quan sát và kiểm tra tiêu chuẩn
Thăm khám cận lâm sàng
Một số xét nghiệm có thể được yêu cầu từ các bác sĩ:
- Xét nghiệm thần kinh: Như điện não đồ (EEG) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI) để kiểm tra sự bất thường trong não.
- Xét nghiệm di truyền: Giúp xác định liệu có tồn tại các rối loạn di truyền, chẳng hạn như hội chứng Fragile X, có thể dẫn đến khuyết tật trí tuệ hay không.
- Xét nghiệm y tế tổng quát: Được thực hiện dựa trên các triệu chứng cụ thể mà trẻ đang trải qua.
- Xét nghiệm sàng lọc phát triển: Để đánh giá mức độ phát triển trí tuệ và xã hội của trẻ.
- Sàng lọc trước sinh để xác định xem có bất kỳ thách thức phát triển nào của trẻ trong lúc đang mang thai hay không
- Đánh giá thính lực trong trường hợp thính lực là nguyên nhân gây suy giảm chức năng trí tuệ chứ không phải do khiếm khuyết của não bộ.
Có thể chẩn đoán cận lâm sàng phát triển tâm thần thông qua các xét nghiệm
Phương pháp điều trị chậm phát triển tâm thần
Quá trình điều trị chậm phát triển tâm thần sẽ phụ thuộc vào từng loại bệnh lý khác nhau. Nếu triệu chứng ở mức nhẹ, có thể chỉ cần can thiệp và sử dụng thuốc để kiểm soát các biểu hiện cụ thể. Đối với những trường hợp nghiêm trọng sẽ cần áp dụng những liệu pháp can thiệp mạnh mẽ hơn.
Sử dụng thuốc
Mặc dù thuốc có thể giúp cải thiện các triệu chứng chậm phát triển tâm thần nhưng không thể chữa trị nguyên nhân gốc rễ. Một số loại thuốc hỗ trợ hạn chế các triệu chứng của chậm phát triển tâm thần thường được các bác sĩ chỉ định gồm:
- Thuốc được kê đơn nhằm mục đích điều trị triệu chứng trầm cảm.
- Thuốc chống lo âu dùng để điều trị rối loạn lo âu, giúp giảm kích động và kiểm soát chứng mất ngủ.
- Thuốc ổn định tâm trạng thường được dùng để điều trị rối loạn lưỡng cực, liên quan đến sự thay đổi giữa hưng cảm và trầm cảm.
- Thuốc chống loạn thần được sử dụng để điều trị các rối loạn loạn thần như bệnh tâm thần phân liệt.
Liệu pháp tâm lý
Một phương pháp tiếp cận khác được sử dụng để điều trị hội chứng này là liệu pháp tâm lý. Bệnh nhân sẽ tương tác với bác sĩ tâm lý để bàn luận về tâm trạng và cảm xúc, các hành vi ứng xử mỗi ngày của trẻ. Bác sĩ tâm lý sẽ giúp người bị chậm phát triển tâm thần giảm căng thẳng và học cách kiểm soát các triệu chứng của mình theo cách sáng suốt hơn.
Các phương pháp điều trị bổ sung có thể bao gồm liệu pháp ngôn ngữ, vật lý trị liệu. Ngoài ra cũng có thể áp dụng chương trình điều trị cho những người gặp vấn đề về tâm thần do lạm dụng rượu hoặc sử dụng ma túy.
Liệu pháp tâm lý, ngôn ngữ và vật lý giúp kiểm soát triệu chứng chậm phát triển tâm thần
Biện pháp phòng ngừa
Chậm phát triển tâm thần có thể được ngăn ngừa thông qua tư vấn di truyền để xác định nguy cơ ở các cặp vợ chồng. Các biện pháp phòng ngừa trước sinh bao gồm chế độ dinh dưỡng hợp lý, tiêm phòng các bệnh truyền nhiễm, và không sử dụng ma túy và rượu khi mang thai.
Sau khi sinh cần duy trì dinh dưỡng tốt cho cả mẹ và trẻ, tránh mối nguy hiểm từ môi trường. Đồng thời cung cấp sự kích thích về cảm xúc, trí tuệ, nhận thức về xã hội cho trẻ.
Mẹ bầu cần bổ sung dinh dưỡng đầy đủ trước và sau khi sinh để đảm bảo sức khỏe cho trẻ
Phát hiện sớm các tình trạng chuyển hóa về dinh dưỡng cũng là biện pháp quan trọng để ngăn ngừa chậm phát triển tâm thần. Việc sàng lọc các rối loạn như suy giáp, phenylketon niệu (PKU) và galactosemia là cần thiết.
Nếu không được điều trị kịp thời, suy giáp có thể dẫn đến sự suy giảm trong phát triển trí tuệ. PKU và galactosemia đều có thể ngăn ngừa bằng cách điều chỉnh chế độ ăn uống ngay từ khi trẻ sinh ra. Tuy nhiên việc này chỉ khả thi khi các tình trạng được phát hiện kịp thời thông qua sàng lọc.
Các câu hỏi thường gặp
Chậm phát triển tâm thần thường gây ra nhiều thắc mắc cho các bậc phụ huynh. Việc hiểu rõ về tình trạng này có thể giúp giảm bớt lo lắng và cung cấp thông tin cần thiết để hỗ trợ trẻ. Một số câu hỏi thường dành được nhiều sự quan tâm về bệnh lý chậm phát triển tâm thần có thể đề cập đến như:
Liệu người bị chậm phát triển tâm thần có thể sống được khoảng thời gian bao lâu?
Tuổi thọ của những người bị chậm phát triển tâm thần thay đổi tùy thuộc vào nguyên nhân và bản chất hội chứng. Nếu một đứa trẻ bị chậm phát triển tâm thần có các vấn đề y tế liên quan có tính chất đe dọa, tuổi thọ sẽ không cao. Tuy nhiên, nhờ vào những tiến bộ trong y học, tuổi thọ của những người chậm phát triển tâm thần đã được cải thiện, gần đạt đến mức tuổi thọ trung bình của người bình thường.
Trẻ bị chậm phát triển tâm thần có thể bị khuyết tật về thể chất, thị giác hoặc thính giác không?
Trẻ bị chậm phát triển tâm thần cũng có thể có các vấn đề về thể chất, thị giác hoặc thính giác liên quan. Tổn thương não càng nghiêm trọng thì khả năng mắc nhiều khiếm khuyết liên quan đến chậm phát triển tâm thần càng cao.
Chậm phát triển tâm thần có mấy cấp độ?
Chậm phát triển tâm thần (khuyết tật trí tuệ) được chia thành 4 cấp độ chính:
- Cấp độ nhẹ có chỉ số IQ từ 50-69, người mắc có thể học đọc, viết và thực hiện các hoạt động cơ bản hàng ngày với sự hướng dẫn.
- Cấp độ trung bình với IQ từ 35-49 khiến người mắc gặp khó khăn hơn trong việc học tập và cần hỗ trợ nhiều hơn để hoàn thành các kỹ năng sống.
- Ở cấp độ nặng, IQ từ 20-34, họ cần hỗ trợ toàn diện trong hầu hết các hoạt động hàng ngày và giao tiếp gặp nhiều hạn chế.
- Cuối cùng, ở cấp độ rất nặng, IQ dưới 20, người mắc hoàn toàn phụ thuộc vào sự chăm sóc của người khác, gặp khó khăn trong cả giao tiếp và tự thực hiện các kỹ năng cơ bản.
Chậm phát triển tâm thần là vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến khả năng nhận thức và sự phát triển toàn diện của trẻ. Việc phát hiện sớm các triệu chứng, nguyên nhân là rất quan trọng để có thể những biện pháp can thiệp kịp thời. Áp dụng các phương pháp điều trị thích hợp kết hợp với các biện pháp phòng ngừa có thể giúp nâng cao chất lượng cuộc sống cho trẻ và gia đình. Nếu phụ huynh nghi ngờ về sự phát triển của con, hãy tìm kiếm sự tư vấn từ các chuyên gia y tế tại PhenikaaMec để được hỗ trợ và hướng dẫn đúng cách.
