Hội chứng ruột kích thích (IBS) là tình trạng phổ biến ở nhiều người. Đây là một rối loạn chức năng ở ruột, thường gây ra những triệu chứng khó chịu như đau bụng, đầy hơi và thay đổi thói quen đi vệ sinh. Bài viết của Bệnh viện Đại học Phenikaa sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về hội chứng này, bao gồm dấu hiệu nhận biết, nguyên nhân tiềm ẩn, phương pháp chẩn đoán chính xác cũng như cách điều trị và biện pháp phòng ngừa hiệu quả.
Hội chứng ruột kích thích là gì?
Hội chứng ruột kích thích (Irritable bowel syndrome - IBS) là một tình trạng khá phổ biến gây ra cảm giác khó chịu ở bụng và có liên quan đến sự thay đổi trong hoạt động của ruột. Hiện nay, IBS được chẩn đoán theo tiêu chuẩn Rome IV, một hệ thống mới giúp nhận diện các triệu chứng.
Nghiên cứu gần đây cho thấy nhiều triệu chứng của ruột kích thích có thể liên quan đến sự nhạy cảm quá mức của các dây thần kinh trong thành ruột. Những dây thần kinh này khác với dây thần kinh trong tủy sống và não. Đối với một số người, hội chứng ruột kích thích có thể xảy ra do cách mà dây thần kinh ruột giao tiếp với não hoặc cách mà não xử lý thông tin từ ruột.
Tại các nước phương Tây, phụ nữ bị hội chứng ruột kích thích nhiều gấp đôi so với nam giới. Ở Hoa Kỳ, khoảng 15% dân số mắc phải tình trạng này. Hầu hết những người mắc hội chứng này thường có triệu chứng đầu tiên trước 40 tuổi.
Nhiều bệnh nhân cho biết có thành viên trong gia đình cũng mắc phải, do đó cũng có khả năng liên quan đến yếu tố di truyền. Thỉnh thoảng, hội chứng cũng có thể phát triển sau một đợt nhiễm trùng đường ruột nghiêm trọng, tình trạng này được gọi là hội chứng ruột kích thích sau nhiễm trùng.
Điều quan trọng cần nhớ là hội chứng ruột kích thích rất khác với bệnh viêm ruột (IBD), mặc dù tên gọi có phần giống nhau.
Hội chứng ruột kích thích gây khó chịu bụng do liên quan đến sự thay đổi của hoạt động ruột
Triệu chứng thường gặp của hội chứng ruột kích thích
Các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích có thể xuất hiện thường xuyên hoặc theo từng đợt. Có nghĩa là không phải lúc nào bệnh nhân cũng cảm thấy khó chịu. Có những lúc đi vệ sinh bình thường và không gặp vấn đề gì, nhưng vào những thời điểm khác, các triệu chứng sẽ quay trở lại và biểu hiện rõ rệt. Dưới đây là một số dấu hiệu và triệu chứng thường gặp:
- Đau bụng: Cảm giác này thường đi kèm với nhu cầu đi vệ sinh.
- Đầy hơi và chướng bụng: Bệnh nhân có thể cảm thấy bụng mình căng hoặc khó chịu.
- Tiêu chảy hoặc táo bón: Một số người có thể gặp phải tình trạng tiêu chảy, trong khi người khác lại bị táo bón, hoặc cả hai có thể xảy ra luân phiên.
- Cảm giác đi cầu không hết.
- Chất nhầy trong phân: Có thể có một ít chất nhầy màu trắng trong phân.
- Những triệu chứng này mặc dù có thể gây khó chịu, nhưng không gây tổn thương lâu dài cho ruột.
- Có thể có những ngày các triệu chứng của bạn thuyên giảm và có những ngày chúng trở nên tệ hơn (bùng phát). Chúng có thể được kích hoạt bởi thức ăn hoặc đồ uống.
Các triệu chứng của hội chứng ruột kích thích có thể xuất hiện thường xuyên hoặc theo từng đợt
Nguyên nhân chính gây ra hội chứng ruột kích thích
Các nhà nghiên cứu vẫn chưa tìm ra nguyên nhân cụ thể gây ra hội chứng ruột kích thích, nhưng xem đây là một rối loạn có liên quan đến hệ thần kinh của đường tiêu hóa. Một số vấn đề trong rối loạn điều hòa của trục não - ruột có thể dẫn đến:
- Rối loạn vận động ruột: Cơ ruột có thể co bóp không bình thường, làm cho thức ăn di chuyển qua hệ tiêu hóa một cách khó khăn. Ở những người bị hội chứng ruột kích thích, cơ đại tràng (ruột già) thường co bóp nhiều hơn, gây chuột rút và đau bụng.
- Nội tạng quá mẫn cảm: Dây thần kinh trong đường tiêu hóa của bạn có thể nhạy cảm hơn bình thường. Do đó, bạn có thể cảm thấy đau bụng hoặc khó chịu nhiều hơn so với những người không mắc hội chứng ruột kích thích.
- Vi khuẩn đường ruột: Nghiên cứu cho thấy vi khuẩn trong đường tiêu hóa của người mắc hội chứng ruột kích thích có thể khác biệt so với người không mắc bệnh, do đó gây ra các triệu chứng điển hình.
- Nhiễm trùng nặng: Một số người có triệu chứng ruột kích thích sau khi bị nhiễm trùng nặng, gây ảnh hưởng đến đường tiêu hóa. Qua đó cho thấy vi khuẩn có tác động không nhỏ ở hội chứng này.
- Do loại thực phẩm không thích hợp: Nhạy cảm hoặc dị ứng với một số loại thực phẩm có thể kích thích ruột.
- Căng thẳng ở trẻ em: Hội chứng ruột kích thích phổ biến hơn ở những người đã trải qua căng thẳng nghiêm trọng khi còn nhỏ, như lạm dụng thể chất, tình dục hoặc về vấn đề tình cảm.
- Hệ thần kinh: Các vấn đề về thần kinh trong hệ tiêu hóa có thể gây khó chịu khi bụng bạn căng ra do đầy hơi hoặc phân. Các tín hiệu phối hợp kém giữa não và ruột có thể khiến cơ thể bạn phản ứng thái quá với những thay đổi thường xảy ra trong quá trình tiêu hóa. Điều này có thể dẫn đến đau, tiêu chảy hoặc táo bón.
- Những yếu tố này có thể kết hợp và ảnh hưởng đến nhau, làm cho hội chứng ruột kích thích trở nên phức tạp và khó điều trị.
Nguyên nhân gây ra hội chứng ruột kích thích hiện chưa được xác định
Đối tượng nguy cơ
Nhiều người thỉnh thoảng cũng gặp phải triệu chứng của hội chứng ruột kích thích. Tuy nhiên, những đối tượng dưới đây sẽ có khả năng mắc phải tình trạng này cao hơn:
- Trẻ tuổi: Hội chứng ruột kích thích thường xảy ra nhiều hơn ở những người dưới 50 tuổi.
- Là phụ nữ: Tại Hoa Kỳ, phụ nữ mắc phải hội chứng nhiều hơn nam giới. Những thay đổi hormone, như liệu pháp estrogen trước hoặc sau thời kỳ mãn kinh, cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc hội chứng ruột kích thích.
- Có tiền sử gia đình mắc bệnh: Nếu trong gia đình có người mắc hội chứng ruột kích thích, bạn cũng có nguy cơ cao hơn.
- Có vấn đề về sức khỏe tâm thần: Những người hay lo âu, trầm cảm hoặc các vấn đề tâm lý khác có thể dễ mắc hội chứng ruột kích thích hơn. Ngoài ra, những ai từng trải qua lạm dụng tình dục, thể chất hoặc tình cảm cũng có thể có nguy cơ mắc cao hơn.
IBS thường xảy ra nhiều hơn ở những người dưới 50 tuổi
Biến chứng thường gặp
Việc tìm ra phương pháp điều trị hội chứng ruột kích thích khá mất thời gian. Trong khoảng thời gian đó, một số vấn đề sức khỏe khác có thể phát sinh, mặc dù không có biến chứng nào đe dọa đến tính mạng. Dưới đây là một số vấn đề biến chứng có thể xảy ra:
- Tắc ruột: Nếu bị táo bón lâu, phân có thể bị tắc trong đại tràng, gây đau và xuất hiện triệu chứng như buồn nôn. Nếu có dấu hiệu này, bạn hãy gặp bác sĩ ngay.
- Dung nạp vào cơ thể loại thức ăn không phù hợp: Một số thực phẩm như lúa mì, sữa và trái cây có thể làm triệu chứng ruột kích thích trở nên tồi tệ hơn. Bạn cần thử chế độ ăn FODMAP để xem thực phẩm nào phù hợp.
- Suy dinh dưỡng: Cắt giảm thực phẩm có thể giúp giảm triệu chứng của ruột kích thích nhưng cũng có thể làm thiếu hụt dinh dưỡng. Vậy nên hãy tìm cho mình một chuyên gia dinh dưỡng hỗ trợ.
- Biến chứng khi mang thai: Thay đổi hormone và áp lực từ thai nhi có thể gây ra vấn đề tiêu hóa. Việc ngừng uống thuốc điều trị ruột kích thích có thể làm triệu chứng trở nặng hơn.
- Ảnh hưởng tới cuộc sống: Chất lượng cuộc sống có thể bị ảnh hưởng bởi các triệu chứng không lường trước từ hội chứng ruột kích thích, gây khó khăn trong công việc và sinh hoạt hàng ngày. Do đó, kiểm soát căng thẳng bằng cách tập thể dục hoặc thiền có thể giúp giảm triệu chứng hiệu quả.
- Trầm cảm và lo âu: Cảm giác mất kiểm soát có thể làm tình trạng ruột kích thích tồi tệ hơn. Do đó, nói chuyện với chuyên gia tư vấn có thể hỗ trợ bạn trong việc xử lý và ổn định cảm xúc.
Bệnh trĩ là một trong những biến chứng do hội chứng ruột kích thích gây ra
Các phương pháp chẩn đoán
Chẩn đoán hội chứng ruột kích thích thường không đơn giản, vì các triệu chứng có thể tương tự như nhiều bệnh lý về ruột khác. Do đó, việc sử dụng các phương pháp chẩn đoán chính xác là rất quan trọng. Dưới đây là những phương pháp chẩn đoán phổ biến mà bác sĩ thường sử dụng:
Thăm khám lâm sàng
Bước đầu tiên để chẩn đoán hội chứng ruột kích thích là bác sĩ sẽ hỏi bạn về bệnh sử và các triệu chứng đã trải qua:
- Bạn có cảm thấy đau khi đi tiểu không?
- Triệu chứng đau bụng thay đổi như thế nào sau khi đi tiêu?
- Tần suất đi tiêu của bạn có thay đổi không?
- Hình dạng của phân có khác gì không?
- Tần suất xuất hiện các triệu chứng của bạn?
- Các triệu chứng bắt đầu từ khi nào và bao lâu?
- Bạn đang uống thuốc gì?
- Gần đây bạn có bị ốm hoặc trải qua sự kiện căng thẳng nào không?
Tùy thuộc vào cách bạn trả lời, bác sĩ có thể yêu cầu thêm các xét nghiệm khác để xác nhận chẩn đoán. Hiện tại không có xét nghiệm nào có thể chẩn đoán cụ thể được hội chứng ruột kích thích. Thay vào đó, bác sĩ sẽ xem xét:
- Các triệu chứng mô tả.
- Việc bạn đã thực hiện tầm soát ung thư đại tràng hay chưa.
- Kiểm tra xem có triệu chứng nào khác cho thấy bạn có thể mắc các rối loạn khác về ruột không.
Sau khi loại trừ các tình trạng bệnh lý khác, bác sĩ có thể sẽ sử dụng một trong những tiêu chuẩn chẩn đoán sau đây cho hội chứng IBS :
- Tiêu chuẩn Rome: Các tiêu chuẩn này bao gồm đau bụng và khó chịu trung bình ít nhất một ngày một tuần trong ba tháng qua. Điều này cũng phải xảy ra với ít nhất hai trong số các triệu chứng sau: Đau và khó chịu liên quan đến đại tiện, thay đổi tần suất đại tiện hoặc thay đổi độ đặc của phân.
- Loại IBS: Để điều trị, IBS có thể được chia thành bốn loại, dựa trên các triệu chứng của bạn: táo bón chiếm ưu thế, tiêu chảy chiếm ưu thế, hỗn hợp hoặc không phân loại.
Khai thác bệnh sử và triệu chứng của người bệnh để chẩn đoán hội chứng ruột kích thích
Thăm khám cận lâm sàng
Các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm chủ yếu nhằm loại trừ những nguyên nhân có thể gây ra triệu chứng của bạn như nhiễm trùng hay bệnh viêm ruột (IBD). Không phải ai cũng cần thực hiện các xét nghiệm giống nhau, nhưng có một số xét nghiệm phổ biến:
- Xét nghiệm máu: Kiểm tra tình trạng tiêu hóa hoặc các vấn đề bệnh lý khác.
- Xét nghiệm phân: Phát hiện nhiễm trùng hoặc dấu hiệu viêm trong ruột.
- Xét nghiệm hơi thở hydro: Xác định tình trạng vi khuẩn đường ruột phát triển quá mức (SIBO) hoặc không dung nạp thực phẩm.
- Ngoài ra, bạn cũng cần thực hiện các kiểm tra hình ảnh để loại trừ các vấn đề như viêm hoặc có khối u ở đường tiêu hóa:
- Nội soi đại tràng: Giúp bác sĩ kiểm tra toàn bộ đại tràng để phát hiện polyp, bệnh viêm ruột mạn tính (IBD) hoặc khối u ung thư.
- Nội soi đại tràng sigma: Bác sĩ sẽ quan sát niêm mạc trực tràng và phần dưới của đại tràng.
- Nội soi tiêu hóa trên: Giúp chẩn đoán bệnh celiac hoặc các tình trạng tiêu hóa khác bằng cách quan sát thực quản, dạ dày và tá tràng.
Phương pháp điều trị hội chứng ruột kích thích
Không có phương pháp điều trị nào hiệu quả cho người mắc hội chứng ruột kích thích, nhưng có thể tìm ra phác đồ điều trị phù hợp như:
- Nhờ sự tư vấn của các chuyên gia dinh dưỡng, họ sẽ giúp bạn lựa chọn thực phẩm phù hợp và xây dựng thói quen ăn uống lành mạnh để tránh triệu chứng bùng phát.
- Thay đổi thói quen hàng ngày có thể giúp cải thiện triệu chứng ruột kích thích như tập thể dục thường xuyên, thực hành kỹ thuật thư giãn, ngủ đủ giấc,...
- Nhiều người mắc phải hội chứng này cũng có thể gặp chuyên gia tâm lý. Liệu pháp được các chuyên gia áp dụng có thể giúp kiểm soát căng thẳng, lo âu và trầm cảm khiến tình trạng bệnh tồi tệ hơn.
- Bên cạnh đó, bác sĩ có thể kê đơn thuốc để giảm triệu chứng ruột kích thích như thuốc chống trầm cảm, thuốc giảm táo bón, thuốc chống tiêu chảy, thuốc điều trị co thắt ruột. Bác sĩ cũng có thể đề xuất dùng men vi sinh để giúp giảm đi các triệu chứng.
Phác đồ điều trị tham khảo hội chứng ruột kích thích
Biện pháp phòng ngừa
Hiện tại, chưa xác định được nguyên nhân rõ ràng nào gây ra hội chứng ruột kích thích, vì vậy bạn không thể ngăn ngừa hoàn toàn hoặc tránh khỏi hội chứng này. Tuy nhiên, nếu đã mắc phải, bạn có thể giảm nguy cơ bùng phát triệu chứng bằng cách tránh đi những yếu tố có thể kích thích tình trạng của mình. Bạn nên chú ý tránh những thực phẩm, thói quen hoặc tình huống khiến triệu chứng ruột kích thích trở nên nghiêm trọng hơn.
Giảm nguy cơ bùng phát ruột kích thích bằng cách tránh các yếu tố kích thích triệu chứng
Các câu hỏi thường gặp
Dưới đây là những giải đáp về câu hỏi thường gặp liên quan đến hội chứng ruột kích thích:
Làm thế nào để điều trị cơn bùng phát của hội chứng ruột kích thích?
Tránh các tác nhân gây bệnh từ thực phẩm, uống nhiều nước, tập thể dục và ngủ đủ giấc. Sử dụng thuốc và bổ sung thêm chất xơ có thể giúp kiểm soát các triệu chứng như tiêu chảy và táo bón.
Nên ăn gì khi hội chứng ruột kích thích bùng phát?
Chọn những thực phẩm dễ tiêu hóa hơn, như rau nấu chín thay vì rau sống. Bạn có thể chọn các loại dễ tiêu hóa protein hơn như trứng, gà, gà tây, cá và đậu phụ. Chọn cách chế biến như rang, nướng, hấp hoặc luộc thực phẩm. Nếu bị táo bón, nên sử dụng các thực phẩm như yến mạch và hạt lanh.
Hội chứng ruột kích thích có chữa khỏi được không?
Hội chứng ruột kích thích (IBS) là một rối loạn chức năng tiêu hóa mạn tính, hiện chưa có phương pháp điều trị dứt điểm. Tuy nhiên, các triệu chứng của IBS có thể được kiểm soát hiệu quả thông qua điều chỉnh lối sống, chế độ ăn uống, và sử dụng thuốc. Mỗi người có thể phản ứng khác nhau với các biện pháp này, nên việc theo dõi và thay đổi điều trị phù hợp rất quan trọng để giảm bớt triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Hội chứng ruột kích thích là một tình trạng sức khỏe phổ biến ảnh hưởng đến nhiều người, gây ra sự khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Nhận biết sớm các dấu hiệu, hiểu rõ nguyên nhân và quy trình chẩn đoán qua những thông tin trên của Bệnh viện Đại học Phenikaa là rất quan trọng để quản lý tình trạng này. Nếu bạn nghi ngờ mình mắc phải hội chứng này, hãy tới ngay Bệnh viện Đại học Phenikaa để được thăm khám, chẩn đoán và điều trị sớm nhất.
